ยาคุมฉุกเฉิน คืออะไร วิธีกิน ผลข้างเคียงและข้อห้าม

ยาคุมฉุกเฉินคืออะไร?

ยาคุมฉุกเฉิน (Emergency Contraceptive Pills, Morning-after Pills และ Post-coital Contraceptives) คือ ยาคุมกำเนิดที่ใช้ป้องกันการตั้งครรภ์หลังการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่คาดคิดหรือไม่พึงประสงค์ หรือ การป้องกันไม่ให้เกิดการตั้งครรภ์ขึ้นภายหลังการมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ได้ป้องกัน หรือ ล้มเหลวในการป้องกัน เช่น ถุงยางอนามัยหลุด การไม่ได้รับประทานยาคุมกำเนิด ลืมกินยาคุมกำเนิด ห่วงคุมกำเนิด หรือยาฝังคุมกำเนิดหลุด รวมไปถึงการถูกข่มขืน นั้นเองค่ะ

การใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน

1. หลังจากที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกัน
2. สตรีถูกข่มขืน (Sexual assault)
3. มีการใช้การคุมกำเนิดที่ไม่ถูกต้อง มีโอกาสล้มเหลว เช่น ถุงยางแตก หลุด หรือใส่ไม่ถูกต้อง
4. ลืมทานยาคุมกำเนิด
   • ชนิดฮอร์โมนรวมตั้งแต่ 3 เม็ด
   • ชนิดฮอร์โมนโปรเจสตินชนิดเดี่ยวลืมทานเกินเวลา 3 ชั่วโมง จากเวลาเดิมที่ทานประจำ หรือเกิน 27 ชม.จากเม็ด
   • ชนิด desogestrel-containing pill (0.75 mg) มากกว่า 12 ชั่วโมง จากเวลาทานปกติ หรือเกิน 36 ชม.จากเม็ดที่ทานก่อน
5. เลยกำหนดฉีดยาคุม
   • มากกว่า 2 อาทิตย์ ชนิด norethisterone enanthate (NET-EN)
   • มากกว่า 4 อาทิตย์ ชนิด depot-medroxyprogesterone acetate (DMPA)
   • มากกว่า 7 วัน ชนิด combined injectable contraceptive (CIC)
6. diaphragm or cervical cap หลุด ขาด หรือแตก ก่อนเอาออก
7. ล้มเหลวในวิธีการหลั่งข้างนอก เช่นหลั่งในช่องคลอด หรืออวัยวะเพศด้านนอก
8. คำนวณวันเว้นมีเพศสัมพันธ์พลาด
9. ห่วงคุมกำเนิดหลุด หรือยาฝังหลุด

2. วิธีกินยาคุมกำเนินฉุกเฉิน

กรณีที่เป็นแบบ1 เม็ด

• รับประทานให้เร็วที่สุด
• ให้ทาน 1 เม็ด ทันทีหลังจากมีเพศสัมพันธ์ทันทีที่นึกขึ้นได้
• ภายหลังมีเพศสัมพันธ์แบบที่ไม่ได้ป้องกันภายใน 72 ชั่วโมง

กรณีที่เป็นแบบ 2 เม็ด

• ให้กิน 1 เม็ดทันทีหลังจากมีเพศ
• หลังจากนั้น 12 ชั่วโมง ให้กินเม็ดที่ 2 ตาม
• หรือจะกินพร้อมกันครั้งเดียว 2 เม็ดเลยก็ได้ โดยที่ประสิทธิภาพและความปลอดภัยไม่แตกต่างจากการแบ่งรับประทานเป็น 2 ครั้ง แต่อาจมีผลข้างเคียงเกิดขึ้นได้ เช่น อาการคลื่นไส้ อาเจียนได้ง่ายขึ้น
• ไม่แนะนำให้รับประทานยาเกิน 4 เม็ด หรือ 2 กล่องต่อเดือน สามารถรับประทานยาคุมฉุกเฉิน 2 เม็ด พร้อมกันในครั้งเดียวได้ โดยที่ประสิทธิภาพและความปลอดภัยไม่แตกต่างจากการแบ่งรับประทานเป็น 2 ครั้ง แต่อาจมีอาการคลื่นไส้ อาเจียนได้ง่ายขึ้น
• เพิ่มเติม: การกินยาคุมให้มีประสิทธิภาพมากที่สุดไม่ควรเกิน 3-5 วัน เพราะจะทำให้ประสิทธิภาพการทำงานของยาคุมฉุกเฉินไม่สามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้อย่างเต็มที่

ผลข้างเคียงของยาคุมฉุกเฉิน

การทานฮอร์โมนในปริมาณที่สูงมากในผู้หญิงนั้น มีผลข้างเคียงแต่ละคนไม่เหมือนกัน เช่น
• ประจำเดือนมาไม่ปกติ
• คลื่นไส้ อาเจียน
• รู้สึกพะอืดพะอม ปวดศีรษะ
• ปวดท้อง คล้ายกับตอนมีประจำเดือน
• เสี่ยงตั้งครรภ์นอกมดลูก
• ทำให้ประจำเดือนมาเร็ว หรือช้าลงได้
• มีเลือดออกกระปริบกระปรอย หรือมีเลือดออกมากระหว่างเดือน

ข้อสำคัญ: หากรับประทานในขณะตั้งครรภ์อาจทำให้ทารกในครรภ์พิการ เช่น ทำให้เกิดความผิดปกติของหัวใจ หลอดลม กระดูกสันหลัง หลอดอาหาร ไต แขน หรืออาจทำให้ทารกมีความปกติบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ได้

ข้อห้ามของยาคุมฉุกเฉิน

• สิ่งสำคัญในข้อนี้ คือ ควรตรวจดูว่าเป็นเพราะตั้งครรภ์หรือไม่ หากสงสัยควรไปปรึกษาแพทย์
• มะเร็งของอวัยวะภายในของผู้หญิง และมะเร็งเต้านม
• โรคตับเฉียบพลันหรือตับแข็ง มะเร็งตับ
• ผู้เคยหรือเป็นโรคหัวใจและหลอดเลือด
• โรคความดันโลหิตสูง
• โรคลิ่มเลือดอุดตัน
• นิ่วในถุงน้ำดี
• โรคลมชัก ที่รับประทานยากันชัก
• โรคเบาหวาน ที่มีภาวะไตทำงานผิดปกติ หรือมีภาวะหลอดเลือดผิดปกติ
• อายุมากกว่า 35 ปีสูบบุหรี่จัด อ้วน มีไขมันในเลือดสูง
• เป็นไมเกรนชนิดที่มีอาการเตือน (Migraine with aura)

ข้อแนะนำการกินยาคุมกำเนินฉุกเฉิน

• ไม่ควรใช้ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินแทนการคุมกำเนิดแบบปกติ
• ดังนั้น ควรเลือกใช้ในกรณีที่จำเป็นเท่านั้น และหลังการใช้หากประจำเดือนมาไม่ปกติ ขาดประจำเดือน เลือดออกไม่หยุด หรือปวดท้องไม่ดีขึ้น ควรรีบมาพบแพทย์ทันที
• ควรเลือกใช้ในกรณีที่จำเป็นเท่านั้น (ขอย้ำๆ)

ข้อควรรู้ก่อนกินยาคุมฉุกเฉิน

1. ยาคุมฉุกเฉินไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อได้

ยาชนิดนี้มีประโยชน์ในการป้องกันการตั้งครรภ์เท่านั้น ไม่สามารถป้องกันโรคจากเพศสัมพันธ์ได้ หากต้องการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ควรใช้วิธีสวมถุงยางอนามัยจะดีที่สุด

2. ยาคุมฉุกเฉินไม่สามารถใช้ในการทำแท้งได้

ข้อนี้โปรดอ่านดีๆ โดยเฉพาะวัยรุ่น: หลายคนเข้าใจผิดมากๆ ยาคุมฉุกเฉินสามารถป้องกันการตั้งครรภ์ได้เท่านั้น คือ ยาต้องเข้าไปในร่างกายก่อนที่จะมีการฝังตัวของไข่ที่เยื่อบุโพรงมดลูก เแต่หากไข่ที่ผสมกับอสุจิได้ฝังตัวที่ผนังมดลูกไปแล้ว ยานี้จะทำอะไรไม่ได้ ดังนั้นยานี้จึงไม่ใช่ยาทำแท้ง

3. ยาคุมกำเนิดฉุกเฉินมีผลข้างเคียงสูงมาก

ยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน ถ้าออกฤทธิ์แล้ว จึงมีผลต่อฮอร์โมน และมีผลข้างเคียงตามมา อยู่ที่ตัวบุคคลที่ใช้ด้วย อาจจะไม่เหมือนกัน ในข้อนี้

4. เมื่อกินยาคุมฉุกเฉินจะทำให้ลูกพิการได้

ความเข้าใจนี้ไม่ถูกต้อง ทั้งนี้มีรายงานว่าไม่พบทารกพิการจากมารดาที่รับประทานยา โดยที่ไม่ทราบว่าตนเองกำลังตั้งครรภ์ (แต่มีความเสี่ยงมากเพียงเท่านั้นเอง)

5. ยาคุมฉุกเฉิน คุมกำเนินระยะยาวไม่ได้

ความเข้าใจนี้ไม่ถูกต้อง ใช้เพียงกรณีฉุกเฉินเท่านั้น หากสามีภรรยาที่ยังไม่พร้อมมีบุตร แต่ต้องการคุมกำเนิดในระยะยาว ควรหาวิธีอื่นที่เป็นการคุมกำเนินแบบปกติ ที่เหมาะสม และมีประสิทธิภาพมากกว่าเช่น การรับประทานยาคุมกำเนิดแบบปกติชนิดเม็ด โดยรับประทานทุกวันวันละ 1 เม็ด

6. ยาคุมฉุกเฉินไม่เป็นอันตรายต่อการตั้งครรภ์ครั้งใหม่

ไม่มีผลทำให้การตั้งครรภ์ครั้งถัดไปช้าลง หรือทำให้มีโอกาสในการตั้งครรภ์น้อยลง

7. ถ้ามีอาเจียนภายใน 2 ชั่วโมง

ถ้าอาเจียนออก ภายใน 2 ชั่วโมง ควรทานยาซ้ำ ยาคุมฉุกเฉินชนิดฮอร์โมนเดี่ยวชนิดโปรเจสตินนิยมมากกว่าชนิดฮอร์โมนรวม เนื่องจากมีคลื่นไส้อาเจียนน้อยกว่า ยังไม่แนะนำให้ทานยาแก้อาเจียนทุกครั้งที่ทานยาคุมฉุกเฉินนะคะ

ยี่ห้อยาคุมฉุกเฉิน

1. แทนซี่ วัน (Tansy ONE)

Tansy ONE  หรือ แทนซี วัน เป็นชื่อการค้าของยาในกลุ่มยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน (emergency oral contraceptive) Tansy ONE  ผลิตภายใต้มาตรฐานยุโรปโดยบริษัท Laboratorios Leon Farma, S.A. Leon จากสเปน ผู้แทนจำหน่ายโดยบริษัท เอ็กเซลทิส ประเทศไทย ในเม็ดเล็กมีตัวยาประกอบด้วย เลโวนอร์เจสเทรล (#levonorgestrel) ขนาด 1.5 มิลลิกรัม ให้รับประทานเพียงแค่ 1 เม็ด ครั้งเดียวเม็ดเดียวภายใน 72 ชั่วโมง หลังจากมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ได้มีการป้องกันการตั้งครรภ์ หรือมีความผิดพลาดจากการคุมกำเนิด

2. แมรี่ พิงค์ (Mary pink)

แมรี่ พิงค์. รหัสกลุ่มยา ATC : G03AC030000. รหัสยามาตรฐาน (TMT) : -. ชื่อการค้า (อังกฤษ) : MARY PINK. เลขทะเบียน : 1A 218/47. เป็นยาคุมฉุกเฉิน 2 เม็ดของบริษัท ไบร์วู๊ดฟาร์มาซูติคอล จำกัด (Brywood Pharmaceutical Co.,Ltd.) ใน 1 เม็ด มีตัวยา Levonorgestrel 0.75 มิลลิกรัม วิธีที่ 1 : รับประทานครั้งละ 1 เม็ด จำนวน 2 ครั้ง ห่างกัน 12 ชั่วโมง ทั้ง 2 วิธี ให้รับประทานโดยเร็ว อย่างช้าไม่เกิน 120 ชั่วโมง หลังมีเพศสัมพันธ์ รับประทาน 1 เม็ด ครั้งเดียว ยิ่งเร็วยิ่งดี อย่างช้าไม่เกิน 120 ชั่วโมงหลังมีเพศสัมพันธ์

3. โพสตินอร์ (Postinor)

โพสตินอร์ เป็นยาคุมกำเนิดฉุกเฉิน ช่วยยับยั้งความเสี่ยงในการตั้งครรภ์ มีตัวยาสำคัญ คือ Levonorgestrel 0.75 มิลลิกรัม ยา Postinor ไม่มีผลเกี่ยวข้องกับการฝังตัวของสเปิร์ม และไม่ทำให้เกิดการแท้ง ยาเม็ดเคลือบฟิล์มสีขาว กลม แบน บรรจุแผงละ 2 เม็ด รับประทานยา 1 เม็ดภายใน 24-72 ชั่วโมง หลังการมีเพศสัมพันธ์ และรับประทานซ้ำอีก 1 เม็ดในอีก 12 ชั่วโมง มีผลข้างเคียง คือ เลือดออกผิดปกติ ขาดประจำเดือน คลื่นไส้อาเจียน ขนาดและวิธีใช้ : รับประทานยา 1 เม็ด ภายใน 24 ชั่วโมง แต่ไม่นานเกินกว่า 72 ชั่วโมง ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์ และต้องรับประทานซ้ำอีก 1 เม็ด หลังรับประทานเม็ดแรกไปแล้ว 12 ชั่วโมง

4. เลดี้ นอร์ (Ladynore)

เลดี้นอร์. รหัสกลุ่มยา ATC : G03AC030000. รหัสยามาตรฐาน (TMT) : -. ชื่อการค้า (อังกฤษ) : LADYNORE. เลขทะเบียน : 1A 160/58. ในหนึ่งแผงมียาอยู่ 2 เม็ด มีปริมาณลีโวนอร์เจสเตรล (Levonorgestrel) ต่อเม็ด 0.75 มิลลิกรัม ขนาดและวิธีใช้ : รับประทานยา 1 เม็ด ภายใน 24 ชั่วโมง แต่ไม่นานเกินกว่า 72 ชั่วโมง ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์ และต้องรับประทานซ้ำอีก 1 เม็ด หลังรับประทานเม็ดแรกไปแล้ว 12 ชั่วโมง

5. เมเปิ้ล ฟอร์ท (Maple Forte)

maple forte (เมเปิ้ล ฟอร์ท) เป็นชนิดที่มี 1 เม็ดใน 1 แผง มีตัวยาลีโวนอร์เจสเตรล 1.5 มิลลิกรัม ลักษณะยาแป็นเม็ดกลม แบน สีขาว เรียบทั้งสองด้าน ให้ทานเพียงแค่ 1 เม็ดครั้งเดียว ซึ่งประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์ได้ รับประทานยา 1 เม็ด ภายใน 24 ชั่วโมง แต่ไม่นานเกินกว่า 72 ชั่วโมง ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์

6. นอร์แพก (Norpak)

นอร์พัก (Norpak) “แอปคาร์ นอร์แพก” ยาคุมฉุกเฉินที่จำหน่ายในเมืองไทย เป็นยาคุมฉุกเฉินชนิดที่มีแผงละ 2 เม็ด และแต่ละเม็ดจะมีตัวยาลีโวนอร์เจสเทรล (Levonorgestrel; LNG) อยู่เม็ดละ 0.75 มิลลิกรัม ขนาดและวิธีใช้ : รับประทานยา 1 เม็ด ภายใน 24 ชั่วโมง แต่ไม่นานเกินกว่า 72 ชั่วโมง ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์ และต้องรับประทานซ้ำอีก 1 เม็ด หลังรับประทานเม็ดแรกไปแล้ว 12 ชั่วโมง

7. มาดอนนา (Madonna)

“มาดอนน่า” เป็นยาคุมฉุกเฉินชนิดที่มีแผงละ 2 เม็ด โดยมีตัวยาลีโวนอร์เจสเทรล (Levonorgestrel; LNG) อยู่เม็ดละ 0.75 มิลลิกรัมเท่ากันนะคะ เมื่อรวมกัน 2 เม็ด ก็จะมีตัวยาทั้งหมด 1.5 มิลลิกรัมนั่นเองค่ะ ส่วนประกอบ : ใน 1 เม็ด ประกอบด้วย Levonorgestrel 0.75 มิลลิกรัม ลักษณะยา : เป็นยาสีขาว กลม ผิวหน้าแบนทั้งสองด้าน ด้านหนึ่งมีอักษร NOR และ 750 อีกด้านหนึ่งเรียบ ขนาดและวิธีใช้ : รับประทานยา 1 เม็ด ภายใน 24 ชั่วโมง แต่ไม่นานเกินกว่า 72 ชั่วโมง ภายหลังจากมีเพศสัมพันธ์ และต้องรับประทานซ้ำอีก 1 เม็ด หลังรับประทานเม็ดแรกไปแล้ว 12 ชั่วโมง